B. Schulz, Sklepy cynamonowe

AUTOR: Bruno Schulz

TYTUŁ: Sklepy cynamonowe

WYDAWNICTWO: MG

LICZBA STRON: 256

OCENA: 9/10

„Nie widziało się jej. Poznawał się ją po domach, po dachach, w które wjeżdżała jej furia. Jeden po drugim strychy zdawała się rosnąć i wybuchać szaleństwem, gdy wstępowała w nie jej siła. (…) Opowiadali bezładnie o nocy, o wichurze. Ich futra, nasiąkłe wiatrem, pachniały teraz powietrzem. Trzepotali powiekami w świetle; ich oczy, pełne jeszcze nocy, broczyły ciemnością za każdym uderzeniem powiek. Nie mogli dojść do sklepu, zgubili drogę i ledwo trafili z powrotem. Nie poznawali miasta, wszystkie ulice były jak poprzestawiane”¹.

Są twórcy, o których geniuszu nie trzeba nikogo przekonywać. Parafrazując, wcale nie ironicznie, Gombrowicza: dlaczego Schulz wzbudza w nas zachwyt i miłość? Dlatego, że Schulz wielkim pisarzem był! I tu właściwie moglibyśmy zakończyć ten tekst, bo jak pokazuje dotychczasowa, obszerna krytyka jego twórczości, mimo analizy wątków i języka, porównań, interpretacji a w końcu nielichej rzeszy czystej adoracji, nikt nie dotarł do schulzowskiej istoty. Krytycy nie przestają jednak próbować, szczególnie że wydawnictwo MG sprawiło im ostatnio niezły prezent: ilustrowane wydanie Sklepów cynamonowych. Jak dla mnie - czysta rozkosz estetyczna, i choć nie powiem w kwestii schulzowskiej niczego nowego i odkrywczego, to przynajmniej podzielę się własną porcją zachwytu i miłości, które we mnie wzbudza.

Zaczyna się klasycznie, od letniego wyjazdu ojca do wód i pomarańczowych poranków, w których narrator przesiąkał atmosferą miasta. Potem jak zwykle z jaj wylegają się egzotyczne ptaki, Adela z pasją niszczy działaniem wolny czas pozostały do zmierzchu, wiatr przestawia nocą ulice, tworząc niezrozumiałe dla mieszkańców labirynty.

Świat Schulza rozrasta się w miękkim języku, nieograniczony prawami fizyki. Języku rozpoznawalnym na odległość, a zarazem nieuchwytnym. Ilekroć bowiem zaczniemy pisać o metaforach, symbolice i nawiązaniach, zawsze miniemy niewyrażalną zdolność do ukazywania słowem obrazów przetrawionej przez siebie rzeczywistości. Na tę składa się z kolei nie tyle fizyczność, co wieczna korespondencja ze snem i fantazją.

Rzeczywistość nie jest tu czymś stałym, co rusz rozpada się, ukazując tymczasowość i sztuczność, będąc atrapą. Dopiero stworzenie własnej mitologii przestrzeni, przepuszczenie świata przez siebie, nadaje codzienności wymiar życia. Bo przecież Schulz nie pisze wcale o nieujawnianych fantazmatach. Jego świat to ten, którego obraz nosimy w sobie, wspominając dzieciństwo, zapach rodzinnego miasta, starych kamienic, do których chodziliśmy odwiedzać dziadków. Mitologizacja przeszłości, mówienie językiem snu, nie wpływa na nieprawdopodobieństwo historii, te bowiem rozszerzają jedynie granice rzeczywistości, dają pozwolenie na szersze, wielozmysłowe działanie percepcji, przez co opowieści przenikają ją i przemieniają.

Wieloznaczność języka ma odbicie w zasadach działania świata, będącego w wiecznym ruchu. Migocące sensy rozmów, spotkania wyrastające z banalnych pobudek, które przemieniają się w filozoficzne dysputy, kumulowanie słów i brzmień, podkreślają żywą tkankę działania, oddalają bohaterów od samotności, która kryje się w milczeniu.

Świat, którego tworzywem jest słowo okazuje się nie tyle ucieczką od faktyczności, co udowodnieniem zasady: rzeczywiste jest tylko to, co można opowiedzieć. Stąd blisko jest do czystej estetyki.

Ktoś kiedyś powiedział, że łatwiejsze od pisania o Schulzu, jest pisanie Schulzem i nie można się z tym nie zgodzić. Zamiast pisania o nim, polecam jednak, jego chłonięcie. Wydanie ilustrowane oprócz porcji literackich uciech, zapewni jeszcze doznania wzrokowe: oprawa graficzna, wyjustowany tekst, rodzaj papieru, ale przede wszystkim rysunki Schulza są wszystkim, o czym fanatycy jego prozy mogą marzyć.

Za książkę serdecznie dziękuję wydawnictwu

1B. Schulz, Sklepy cynamonowe, Warszawa 2013, s. 216, 222.