B. Izaguirre, I nagle stało się wczoraj

Kuba, początek lat 50. Ponad pulsującym kolorem Hawany przetacza się widmo krwawej polityki Batisty. Przypadkowy bohater - Efrain, chłopiec bez wieku i tożsamości, cudownie ocalały z huraganu, trafia do piekła. Wyjście z niego zaważy na całym jego życiu, a to nada sens istnienia milionom ludzi. Nie będzie to jednak historia bohaterskiej drogi do chwały, ale ucieczki przed rzeczywistością, w której szczęście pojawia się tylko po to, by podkreślić grozę zbliżającej się katastrofy. 

 

Rytm powieści pozornie wyznacza opowieść o losach Efraina, mieszkańca Limpio Chiquito, miejsca absolutnej ohydy i amoralności, ukrytej pod fasadą ochronki dla sierot. Tam, gdzie stanowisko i pieniądze będą zdolne odbierać niewinność na setki sposobów, spotka osoby, które wyznaczą jego przyszłość, ludzi symbole: miłość, przyjaźń, nienawiść. Choć ocaleje także z tej katastrofy, już nigdy nie pozbędzie się przeszłości, wracającej mimo usilnych starań w najmniej oczekiwanych momentach. Chwilowym lekarstwem okażą się dla niego słowa. I tak, chłopak znikąd, dzięki wysoko postawionym jednostkom, chcącym zmusić go do milczenia, będzie tworzył scenariusze słuchowisk radiowych, a potem, na fali popularności, pierwsze telenowele. Banałem będzie opowiadał to, o czym każą mu zapomnieć, uciekał w narrację wobec życia, o którego zasadach nie ma pojęcia.

Sukces staje się w takim wypadku uporczywą koniecznością, a ponad jego prymatem kładzie się przymus obserwacji, ciągnący się za nim jak cień koszmaru Limpio Chiquito. Ubranie obrazów w słowa, szybko przełoży się na życie, bezpieczne dialogi wkradną się w kontakty międzyludzkie, oddalając od prawdziwych uczuć, zmienią rzeczywistość w kolejny odcinek telenoweli. Efrain będzie dryfował, zgadzał się na możliwość istnienia, wyznaczaną pozycją silniejszych, sprawujących władzę, snuł historie, mające rekompensować realia. Wszystko do chwili, gdy nie pojmie mocy, tkwiącej w fabułach, oglądanych codziennie przez cały kraj, do czasu, gdy nie powróci Óvalo, współtowarzysz cierpienia dzieciństwa, zapowiadający zemstę, rewolucję, rozliczenie się z przeszłością.

„I nagle stało się wczoraj” pod pretekstem jednowątkowej fabuły rozrasta się w dziesiątki kierunków, tworząc panoramę Kuby za czasów rewolucji, widzianej poprzez szczegóły. „W rzeczywistości nie był uczestnikiem akcji wydarzeń, ale zwykłym widzem, który tylko patrzył i poprzez to, co widział, postrzegał siebie samego, zawsze w ten sposób: jako obserwatora tego, co przytrafiało się innym, nigdy jemu samemu. Jego kara polegała na tym, że to, co musiał zobaczyć, później dopadało go gdzie indziej”¹. Duszność akcji podkreśla wymowność zaledwie sugerowanych faktów. Izaguirre z całą świadomością rozsiewa symbole, których znaczenia nie wyjaśni, a całość jeszcze mocniej naznaczy nieustępliwym poczuciem bezsensu, kiedy w ostatnim zdaniu przeprowadzi błyskawiczną rewolucję w światopoglądzie wbijanym czytelnikowi przez całą powieść. 

I będzie w tym wszystko: kwestia nieuzasadnionego cierpienia i bezcelowość życia, ratowana tą czy inną formą oddziaływania na innych, terror, manipulacja i hipokryzja kraju, w którym murzynkę gra w telenoweli wymalowana na czarno kreolka, ale przede wszystkim człowiek, wrzucony w to wszystko bez wyjaśnień, szukający bezpiecznego miejsca i jak zwykle go nie znajdujący.

Za książkę dziękuję wydawnictwu Muza:

 oraz portalowi:

1B. Izaguirre, I nagle stało się wczoraj, Warszawa 2012, s. 431.